Asset Publisher Asset Publisher

Back

Zwiększanie możliwości retencyjnych i przeciwdziałanie skutkom suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych

Zwiększanie możliwości retencyjnych i przeciwdziałanie skutkom suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych

Projekt „Zwiększanie możliwości retencyjnych i przeciwdziałanie skutkom suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych” był realizowany w Nadleśnictwie Goleniów w latach 2007-2013. Przesłankami do podjęcia tych działań było obniżenie się poziomu wód gruntowych i w rezultacie nastąpiło przesuszanie siedlisk bagiennych, olszowych i łęgowych oraz torfowisk i zanikanie zbiorników wodnych.

W wyniku przeprowadzonych prac planistycznych i robót budowlanych powstało w zarządzanych przez nas lasach, torfowiskach i na trwałych użytkach zielonych 70 budowli hydrotechnicznych i obiektów retencyjnych. Szacujemy, że uda się w ten sposób zatrzymać (zretencjonować) ok. 1.200.000,00 m3 wody. Założeniem realizowanego przedsięwzięcia było:

- zatrzymanie wody w lesie,

- spowolnienie odpływu wód opadowych,

- spłaszczenie ewentualnej fali powodziowej poprzez działania podejmowane w małych zlewniach,

- wspieranie utrzymania i rozwoju krajobrazu naturalnego,

- utrzymanie w stanie niepogorszonym cennych siedlisk leśnych, torfowisk oraz użytkowanych ekstensywnie łąk świeżych,

- poprawa warunków siedliskowych dla wybranych gatunków zwierząt związanych z obszarami wodnobłotnymi,

- zwiększyć opór środowiska poprzez podniesienie bioróżnorodności,

- zwiększyć przyrost drewna w drzewostanach na obszarach objętych projektem.

Wszelkie prace związane z realizacją projektu małej retencji były poprzedzone rozpoznaniem warunków terenowych. Na tym etapie ważny jest odpowiedni dobór zespołu projektowego. W Nadleśnictwie Goleniów przyjęto zasadę, że minimalny skład zespołu to: meliorant, na którego spada ciężar wykonania dokumentacji technicznej, leśnik (pracownik nadleśnictwa) z ogólną wiedzą przyrodniczą, który odpowiada za całość przedsięwzięcia, w tym jego oddziaływania na szeroko rozumiane środowisko przyrodnicze oraz specjalista lub specjaliści, którzy są dobierani w zależności od specyfiki przedsięwzięcia np. ichtiolog, ornitolog, botanik, torfoznawca. Zadaniem zespołu jest wypracowanie takiego rozwiązania, które zapewni poprawę warunków wodnych danego obszaru przy zachowaniu jego walorów przyrodniczych dla już bytujących tam organizmów, np. ryb lub ich poprawę ukierunkowaną na polepszenie sytuacji jakiegoś gatunku (np. woskownica europejska) lub zespołu gatunków (np. ptaki wodno-błotne, torfowisko wysokie). Dyskusji poddawana jest przygotowana przez projektanta koncepcja wstępna z kilkoma wariantami realizacji przedsięwzięcia. Zawiera ona mapę z lokalizacją obiektów piętrzących lub zbiorników, obszar oddziaływania piętrzenia na tereny sąsiednie, przekrój wzdłuż cieku ze wskazaniem zasięgu cofnięcia wody spowodowanego piętrzeniem, profile w miejscu wykonania budowli, odręczne rysunki rozwiązań technicznych oraz szacunkowe koszty przedsięwzięcia. Po zaakceptowaniu przez zespół i kierownictwo nadleśnictwa, któregoś z wariantów, projektant przystępuje do opracowania całości dokumentacji niezbędnej do uzyskania wymaganych pozwoleń oraz dokumentacji wykonawczej.

Do budowy urządzeń służących poprawie warunków wodnych pierwszeństwo miały naturalne materiały, czyli m. in.: kamień polny, faszyna, drewno, ziemia oraz torf. W zależności od możliwości i potrzeb, wykorzystuje się ścianki szczelne z impregnowanego drewna lub wbudowuje się specjalne, nieprzepuszczalne membrany. W przypadku, gdy konstrukcja obiektu musi wytrzymać duży napór wody wykorzystuje się gotowe elementy z betonu (prefabrykaty) lub buduje się szalunki i zalewa je betonem. Ważnym elementem są umocnienia brzegów i dna. Tutaj często wykorzystuje się narzut z kamienia polnego, darninę oraz faszynę. Również konstrukcja budowli musi być odpowiednio dobrana i jest uzależniona m. in. od warunków terenowych. Dla zbiorników retencyjnych istotne jest nachylenie skarp wykopu, które muszą umożliwiać swobodne jego wykorzystanie przez zwierzęta. Jako optymalne uznaje się rozwiązanie, kiedy co najmniej jeden z brzegów ma nachylenie skarp 1:10. Dla budowli, które wykonuje się na ciekach ważne jest, żeby nie zakłócić możliwości migracji organizmów wodnych i w jakikolwiek inny sposób nie wpłynąć negatywnie na kontinuum rzeczne. W takich przypadkach wykorzystuje się progi z bystrotokiem, którego element przepływowy musi mieć spadek 1:5 (ciek z ichtiofauną „prądolubną", tzw. reofilną) lub 1:10. Każde planowane rozwiązanie techniczne musi być tak zaplanowane, aby jego wykonanie nie spowodowało szkód w środowisku.

Sama realizacja projektu była dużym wyzwaniem organizacyjnym oraz finansowym. Jeszcze większym będzie utrzymanie wszystkich tych urządzeń w stanie, który zapewni realizację założonych celów oraz sterowanie nimi. O ile na torfowiskach można - przy wykluczeniu pewnych wyjątków - zastosować obiekty o stałej piętrzeniu, o tyle w pozostałych sytuacjach trzeba się liczyć z zastosowaniem urządzeń umożliwiających regulowanie poziomu wody w zależności od prowadzonych prac gospodarczych, panujących warunków atmosferycznych lub spodziewanych anomalii (nawalne deszcze, długotrwałe susze). Sprawne działanie w zakresie okresowego odwodnienia i ponownego zwiększenia retencji wodnej zapewni realizację celów, jakie stawiane są przed systemem melioracyjnym, a wynikają z definicji słowa melioracje, czyli zabiegów mających na celu trwałe polepszenie zdolności produkcyjnych gleb, w tym przypadku będą to melioracje wodne, czyli regulowanie stosunków wodnych w glebie przez odwodnienie i nawodnienie. Działania z zakresu małej retencji wodnej wykorzystują stosowane od lat i powszechnie znane w inżynierii środowiska rozwiązania techniczne. Zmienił się tylko pryzmat, przez który patrzymy na ich zastosowanie. Teraz służą poprawie warunków wodnych i ochronie ich zasobów, czym stanowią potężne narzędzie ochrony przyrody.

Szczegółowe informacje związane z projektem można znaleźć na stronie internetowej Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych, które z ramienia Lasów Państwowych koordynuje projekt. 

ProjektZwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych" w ramach III Priorytetu Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko"- Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska (środki Funduszu Spójności).